Wat is schematherapie?

Schematherapie is een relatief nieuwe psychotherapie. Ze mag tegenwoordig op een steeds grotere belangstelling rekenen. Het doel van schematherapie is om je te helpen de terugkerende en hardnekkige gedragspatronen te herkennen die je leven op zijn kop zetten. Je leert  begrijpen waarom je telkens in bepaalde situaties terechtkomt. Waarom je je bijvoorbeeld aangetrokken voelt tot ‘bepaalde foute’ partners. Wat de reden is dat je je juist op deze manier ‘blijft’ gedragen. Je krijgt inzicht in de oorzaken waarom je met zulke ‘heftige emoties’ reageert op bepaalde situaties. En vooral hoe dit samenhangt met belangrijke gebeurtenissen uit je jeugd en de klachten die je momenteel hebt. Tegelijkertijd zal er hard gewerkt moeten worden om deze patronen te doorbreken. Je zal regelmatig moeten oefenen met nieuw gedrag. Om een duurzaam effect te bereiken, worden er in schematherapie verschillende technieken geïntegreerd: cliëntgerichte, cognitief-gedragstherapeutische (CGT), psychodynamische, psychodrama en Gestalt. Daarom wordt schematherapie ook wel een geïntegreerde psychotherapie genoemd.

De 18 valkuilen van Jeffrey Young

Schematherapie is 1990 ontwikkeld door Jeffrey Young en collega’s. Kort gezegd komt het begrip schema op het volgende neer: kennis, ontstaan in de kindertijd (0-13 jaar), die zich uit in steeds terugkerende patronen van denken, voelen en doen. Deze kennis vervormt als het ware je waarneming en interpretatie van gebeurtenissen. Dit verloopt voor veel mensen vaak gedeeltelijk of zelfs geheel onbewust. Een voorbeeld van een schema is ‘extreem hoge eisen’. Mensen met dit schema streven naar perfectie en willen voortdurend presteren. Ze storten zich vol overgave op werk, relaties, hobby’s, huishouden, of de kinderen. Met als gevolg dat ze moeite hebben met ontspannen en genieten in het leven. Dit gaat ten koste van hun gezondheid en de relaties met anderen. Het betreft vaak mensen waarvan de ouders nooit tevreden of niet snel tevreden waren. Ze gaven hun kinderen liefde op voorwaarde dat ze uitzonderlijk goed presteerden.

Zelfopoffering

Een tweede voorbeeld is het schema ‘zelfopoffering’. Mensen met dit schema passen zich voortdurend aan anderen aan. Ze offeren hun eigen behoeften op om anderen te helpen (bijvoorbeeld ontspanning, sociale relaties). Ze worden vaak “pleasers” genoemd. Als ze aandacht schenken aan hun eigen behoeften voelen zij zich vaak schuldig. Om dit te vermijden, plaatsen ze andermans behoeften op de eerste plaats. In de kindertijd werden ze vaak openlijk (of onbewust) verantwoordelijk gehouden voor het welzijn van één of beide ouders. Het zal je niet verbazen dat mensen met beide schema’s gemakkelijk burn-out kunnen raken. Dat blijkt in de praktijk ook het geval. Deze combinatie staat dan ook bekend als de ‘burn-out cocktail’. Later heeft Jeffrey Young het begrip schema vervangen door valkuil en een overzicht gemaakt van de 18 meest voorkomende valkuilen. Hieronder staan ze overzichtelijk beschreven. Eerst de Nederlandse benaming en tussen haakjes de Nederlandse. En uiteraard een korte definitie in de vorm van één kernzin:

1. Emotionele verwaarlozing (Emotional deprivation): “Ik krijg nooit wat ik nodig heb”
2. Verlating/instabiliteit (Abandonment/instability): “Laat me niet in de steek”
3. Wantrouwen/misbruik (Mistrust/abuse): “Ik kan je echt niet vertrouwen”
4. Sociaal isolement (Social isolation): “Ik ben anders dan anderen”
5. Minderwaardigheid/schaamte (Defectiveness/shame): “Ik ben niet de moeite waard”
6. Sociale ongewenstheid (Social undesirability): “Ik ben sociaal onaantrekkelijk (lelijk, dom, dik of saai)”
7. Falen om te presteren/mislukken (Failure to achieve): “Ik kan het niet, het lukt me niet”
8. Kwetsbaarheid voor ziekte en gevaar (Vulnerability to harm and ilness): “Er kan ieder moment een ramp gebeuren”
9. Afhankelijkheid/onbekwaamheid (Dependance/incompetence): “Ik kan het niet alleen”
10. Verstrengeling/kluwen (Enmeshment/undeveloped self): “Ik heb je (jullie) nodig”
11. Onderwerping (Subjugation): “jij mag bepalen, anders ben ik bang voor de gevolgen“
12. Zelfopoffering (self-sacrifice): “Ik pas me wel aan”
13. Emotionele geremdheid (emotional inhibition): “Ik moet mijn emoties beheersen”
14. Extreem hoge eisen / overkritisch (Unrelenting standards / hyper criticality): “Het is nooit goed genoeg”
15. Veeleisendheid (Entitlement/grandiosity): “Ik heb er recht op om te krijgen wat ik wil”
16. Onvoldoende zelfcontrole / zelfdiscipline (Insufficient self-control / self-discipline): “Ik kan me niet beheersen”
17. Goedkeuring zoeken (Approval seeking): “Ik heb je goedkeuring/erkenning nodig”
18. Negativisme/pessimisme (Negativism/pessimism): “Het komt nooit meer goed”

Geen ‘quick fix’

Omdat valkuilen al vroeg in de jeugd ontstaan en voortdurend het denken, voelen en doen in de volwassenheid beïnvloeden, zal het je niet verbazen dat schematherapie geen ‘quick fix’ is. Het betreft immers hardnekkige patronen die blijven terugkeren en vechten om hun bestaan. Wat dat betreft is het begrip ‘herhalingsdwang’ van Freud op zijn plaats: Freud observeerde vroeger al dat mensen de neiging hebben om in hun volwassenheid gedrag te herhalen dat dezelfde omstandigheden reflecteert als in de kindertijd waren. Anders gezegd, hoe je verleden invloed heeft op het heden. Om deze herhaling te doorbreken, vraagt dit een kritische blik naar binnen en de motivatie om je gedrag aan te pakken en gedurende het behandeltraject te veranderen.

Ook bij burn-out en angststoornissen

Aanvankelijk werd schematherapie bekend door de toepassing ervan bij de borderline- en de narcistische persoonlijkheidsstoornis. Maar naast problemen in de persoonlijkheid, is schematherapie tegenwoordig ook effectief gebleken bij hardnekkige burn-out, depressie of angststoornissen. Met hardnekkig wordt in dit geval bedoeld: zonder dat de klachten met een standaard behandeling wegblijven. Overigens wordt er momenteel onderzoek verricht naar de optimale behandelduur van schematherapie, maar als vuistregel neemt men in de praktijk een duur van minimaal één tot hooguit vier jaar.

Gevorderd Schematherapeut

Van juli 2017 tot en met maart 2018 was ik in opleiding tot schematherapeut. Inmiddels zijn er al veel cliënten geweest die dankbaar hebben kunnen profiteren van deze prachtige therapievorm. Dus jullie kunnen van mij zo nu en dan een interessante blog verwachten over schematherapie. Ook kunnen jullie mij te allen tijde vragen stellen over dit onderwerp of een verzoek doen voor een blog onderwerp naar keuze. Stuur me gerust een mail of een contactformulier met je verzoek.

Bronnen

Website van Jeffrey Young: http://www.schematherapy.com/

Website Nederlandse Vereniging Schematherapie http://www.schematherapie.nl

Hannie van Genderen, Gitta Jacob & Laura Seebauer (2017). Patronen doorbreken: negatieve gevoelens en gewoonten herkennen en veranderen, Uitgeverij Nieuwezijds

Hannie van Genderen, Arnoud Arntz (2016). Schematherapie bij borderline persoonlijkheidsstoornis, Uitgeverij Nieuwezijds

Jeffrey Young & Janet Klosko (2016). Leven in je leven: leer de valkuilen in je leven herkennen, Pearson Benelux BV Amsterdam

Jenny Broersen, Marjon Nadort, Michiel van Vreeswijk (2008). Handboek schematherapie: theorie, praktijk en onderzoek, Bohn Stafleu van Loghum

Jeffrey E. Young, Janet S. Klosko, Marjorie E. Weishaar (2005). Schemagerichte therapie: handboek voor therapeuten, Bohn Stafleu van Loghum

Freud, S. (1920). ‘Aan gene zijde van het lustprincipe’, Werken 8: 162, p. 165-218

Artikel schematherapie in psychologie magazine vindt je hier

Voorlichtingsbrochure voor de cliënt vindt je hier